Урок 12. Я і мае сябры. Гуляем разам

Дзе жыве рэха?

      Узяліся дзеці за рукі і пайшлі ў  лес. Ідуць — песенькі спяваюць, а як дайшлі, захацелі ў хованкі пагуляць.

     Завязалі Аліку вочы хусцінкай і чакаюць стаяць, пакуль усе не схаваюцца. Дзеці кінуліся ўрассыпную па лесе.

      Міколка так пабег, толькі дрэвы ды кусты замільгалі. Раптам спа- тыкнууся аб корань дрэва і ўпаў. Падняўся, хоп за лоб, а на ім — гузак. Баліць! Хацеў Міколка заплакаць, аж глядзіць: сядзіць побач з коранем дрэва вялікі прыгожы грыб. Нечакана грыб расплюшчыў вочкі і падміргнуў Міколку:

— Баліць?

— Ага, — азваўся Міколка і  забыўся, што хацеў заплакаць.

— Давай знаёміцца, — прапанаваў грыб. — Мяне Баравіком завуць.

— А я — Міколка.

— Ты што ўмееш рабіць? — спытаў Баравік.

— Гуляць з цацкамі. Тэлевізар глядзець. Бегаць...

— Бегаць, бачу, умееш. Ледзь мне капялюш не знёс. Хочаш, навучу на дудачцы іграць?

- Хачу.

— Ну дык глядзі ды слухай.

     Баравік выняў з-пад капелюша тоўсценькую трубачку з бліскучымі гузікамі. Пакруціў яе ў руках, пагладзіў, а потым прыклаў вузенькім канцом да рота. Дудачка заспявала. Пад музыку прыскакалі конікі, прыляцелі божыя кароукі, матылькі, прыпаўзлі мурашы. Яны пачалі падпяваць. А як зайграў Баравік весялейшую музыку, лясныя жыхары ў скокі пусціліся. Міколка зусім забыўся пра свой гузак і ледзь сам не пачаў танца- ваць. Але тут Баравік перастаў іграць і спытаў:

— Падабаецца мая музыка?

— Вельмі!

— Дык бяры дудачку ды іграй.

     Узяў Міколка цудоўную дудачку, усё-усё зрабіў, як Баравік: пакруціў у руках, пагладзіў, прыклаў вузенькім канцом да вуснаў, надзьмуўся. Але дудачка маўчала. Міколка разгубіўся. Пачаў дзьмуць мацней. Твар зрабіўся чырвоны, вочы — вялікія, а музыкі— зноў не чуваць.

— Нічога, Міколка, не бядуй, — сказаў Баравік. — Калі хочаш што- небудзь зрабіць, трэба вельмі-вельмі таго захацець.

— Я вельмі-вельмі хачу навучыцца прыгожа дудзець!

— Дык няхай мая дудачка будзе табе падарункам, — сказау Баравік. — А яшчэ даю табе нашу лясную кніжку-маляванку.

— А што ў ёй?

— О! Яна раскажа пра кожнае лясное дрэва, пра кожную травінку і ягадку. Ведае усё пра нашу грыбную сям'ю. Пра птушак, звяроў, якія жывуць у лесе.

— Хачу паслухаць гэтую кніжку, — пачаў прасіць Міколка.

— Яна ж не радыё, якое ўключыў і слухай, — таямніча адказаў Баравічок. — Для таго каб гэтая кніжка загаварыла, трэба ўмецт назіраць, умець слухаць лясныя гукі.

     Грыб склаў рукі лодачкай, паднёс іх да рота і крыкнуў: «Э-ге-гей! Нехта за дрэвамі адгукнуўся.

— Вой, хто там? — здзівіўся Міколка.

— Лясное рэха.

— А якое яно? Дзе жыве?

— I пра тэта раскажа табе кніжка-маляванка, калі навучышся яе разгадваць.

     Баравік прайшоўся пад яліну, разгроб шыгалле.

— Бачыш, хто тут жыве?

— Бачу, але не ведаю, як назваць.

— Тэта лісічкі — мае сястрычкі.

     Нагнуўся Міколка, пагладзіў жоўтыя брылькі. Пайшлі далей. Баравік расказваў пра свае загадкавае лясное царства. А Міколка нёс яго падарункі — дудачку і кніжку-маляванку — і вельмі радаваўся, што спаткаўся ў лесе з Баравіком.

     Яму ужо не хацелася хавацца ад дзяцей. Не мог дачакацца той хвіліны, калі сустрэнецца з імі і  раскажа пра свае лясныя адкрыцці.

(У.Ліпскі).

Урок.11. Я і мае сябры Знаёмімся з сябрамі

Коцік Петрык і мышка.

 Аднаго разу коцік Петрык захацеў мышку злавіць. Ён быў яшчэ маленькі, але чуў ад дарослых катоў, што яны заўсёды ловяць мышай. І Петрыку вельмі ж захацелася стаць хутчэй дарослым.

Пайшоў ён у гумно. Хадзіў сюды-туды — нікога няма. Раптам у кутку нешта зашамацела. Петрык скокнуў туды і ўбачыў маленькае зверанятка.

— Ты хто? — спытаў Петрык.

— Мышка.

— Вось ты мне і патрэбная.

— Навошта?

— Я не ведаю навошта, але ведаю, што катам трэба лавіць мышэй.

Мышка пасмялела і кажа:

— Каты ловяць мышэй, каб гуляць з імі ў ката і мышку. Хочаш, навучу цябе?

— Хачу, — сказаў коцік.

— Тады стань у куток, заплюшчы вочы і лічы да трох, а потым лаві мяне.

Спадабалася гульня Петрыку. Ён стаў у куток, заплюшчыў вочы, а калі далічыў да трох, мышкі было ўжо не дагнаць…

                                                                                                  Апрац. А. Якімовіча

Урок 10. Я і мая сям'я. Адзенне і абутак

Вось дык прагулка!

Сціхла завіруха,

Сонца пасвятлела.

Пахадзіць на лыжах

Янку закарцела.

Нацягнуў хлапчына

Пару нагавіцаў,

Кофту, цёплы світар,

Каб не прастудзіцца,

Пінжачок таксама,

А наверх — дублёнку,

Да ўсяго дабавіў

Шапку, шаль, валёнкі.

Янка стаў на лыжы

(«Ну й дзянёк -

уцеха!»)

I на лес ад дома

Ён пайшоў-паехаў.

Доўга шоў ці мала,

Як дайшоў да лесу,

На суку дубовым

Цёплы шаль павесіў.

Ды няма ратунку:

Млеюць ногі, плечы —

Небараку душна,

Быццам ён у печы.

Янка разамлелы

I дублёнку скінуў,

I пінжак,

Зняў лыжы

Змучаны хлапчына.

Адпачыў, адзеўся,

Ледзь адолеў стому, —

Лыжы ўзяў на плечы

I пабрыў дадому.

Васіль Жуковіч.

Урок 9. Я і мая сям'я. Асабістая гігіена

Лясная аптэка

“Тук-тук-тук” –

Пастукаў дзяцел.

-         Калі ласка,

-         Адчыняйце!..

Захварэў

Мой сын маленькі-

І яму патрэбны

Лекі.

Ён тры дні

Ляжыць у ложку,

Бо сабе

Параніў ножку.

Дрэнна спіць,

Не есць нічога.

Нам патрэбна

Дапамога!

— Не хвалюйся,

Бедны Дзяцел!

Будзе лётаць

Сын па хаце.

Мазь ад ранаў

I бінты

Уратуюць

Ад бяды!..

Так аптэкаркі-вавёркі

Саладзілі

Смутак горкі.

Птах панёс

Дамоў з аптэкі

Словы шчырыя

I лекі.

А пасля

Прыйшоў Мядзведзь:

— Мой жывот

Пачау балець.

Я, відаць,

Унашым лесе

Зноў малінаю

Аб'еуся...

— Трэба, Мішка,

Ведаць меру

I такому

Кавалеру.

Ты не хмурся

I не злуйся,

А настоем

Пачастуйся!

Мішка лекі

Праглынуу —

І дадому сігануў.

I зароу ён,

Ідучы:

— Дзякуй,

Добрыя урачы!..

На парозе —

Шэры Воук.

Ён зубамі

Шчоўк ды шчоўк.

— Я да вас

Сюды прыйшоў

Па лякарства

Для зубоў.

Дома... зайцам

Падавіўся! —

Воўк ад болю

Пакрывіўся.

— Нашы лекі

Толькі лечаць.

Нашы лекі

Не калечаць!..

Зайца

 Выпусці на волю!

А не то

Памрэш ад болю..

— Добра, добра!

Я гатовы

На любыя

Вашы ўмовы!.. —

Воўк панёсся

Без аглядкі —

Замільгалі

Толькі пяткі...

І ў жыцці,

Не толькі ў казках,

Лечаць нас –

Спагада, ласка.

А ваўчыная

Варожасць

Анідзе не дапаможа!        У . Мазго

Урок 8. Я і мая сям'я. Рэжым дня

Рэжым дня

Ганка,
Стась
I я — Марцін —
Мы раскажам вам аб тым,
Як жывём і дружым мы,
Як расцём мы дужымі,
Пачынаем дзень спачатку
Фізкультурнаю зарадкай.
Раз — налева.
Два — направа,
Крок наперад,
Крок назад.
Нават Стась маленькі жвава
Патрапляе з намі ў лад.
Ён стараецца, таму
I ўдаецца ўсё яму.

Каб не быць слабым і хмурым,
Не цурайся фізкультуры!

Эх, як весела бруіцца,
Льецца, булькае вадзіца.
Возьмем шчоткі — зубы тром
Беласнежным парашком.
З мылам мы пад кранам мыем
Рукі, вушы, твар і шыю.

Чыста мыцца — наша умова,
Той, хто чысты, — той здаровы.

За сталом утрох сядзім.
Мы з ахвотаю ядзім.
Нам заўсёды ўсё па густу:
Каша, бульба ці капуста.
— Я не буду... не хачу я... —
Слоў такіх ты не пачуеш.

За сталом у нас заўжды
Цішыня падчас яды.

Мы садоўніку старому
Пасабляем каля дому —
Сад у нас прыгожы:
На газонах
Мак чырвоны,
Ружы і гарошак;
Мы і дома пасабляем:
Я падлогу падмятаю,
Фартушок надзеўшы, Ганна
Мые кубачкі старанна.
Стась сваю работу знае —
Ён вазоны палівае.

Дзецям з працай трэба знацца,
Памагай бацькам у працы!

Дом вялікі. На двары
Шмат гуляе дзетвары, —
Весела заўсёды.
Разам з імі, як сябры,
Мы гуляем на двары,
Водзім карагоды.

Песня з намі неразлучна.
Падружыся з песняй гучнай!

Кнігі мы не забываем,
Кнігі ўважліва чытаем.
Перад кнігаю раскрытай,
Хоць яшчэ не знае літар,
За сталом сядзіць і Стась.
Ён малюнкі нам чытае,
Без памылкі разбірае,
Дзе шчупак, а дзе карась,
Дзе рабіна, дзе лаза,
Дзе рагатая каза.

Хочаш знаць усё і ўсіх —
Сябрам будзь цікавых кніг.

Вечар блізіцца — якраз
I канчаецца расказ.
Абяцанне мы стрымалі,
Пра сябе вам расказалі.
А цяпер пачуць цікава
I пра вас, пра вашы справы.
Гульні, дружбу і работу.
Спадзяёмся, вы з ахвотай
Нас, сябры, уважыце —
Пра сябе раскажаце.

А. Александровіч

Урок 7. Я і мая сям'я. мая кватэра

Лятаючае крэсла

      Жыло-было ў дзеда крэсла. Аднойчы прыйшоў і сеў у яго Антонік. Крутнуўся улева, крутнуўся ўправа і,  о цуд, нечакана для самога сябе закрычаў:

— Бывай, дзед!.. Лячу, падымаюся ў неба!

      Дзед толькі паспеў перадаць унуку тэлефонную трубку, папрасіў:

— Звані!.. Расказвай, што ўбачыш...

— Чакай, дзед!.. Я вярнуся!..

      Рантам крэсла з Антошкам паднялося ўверх. Акно перад ім адчынілася. Чароўны паветраны карабель павольна паплыў над горадам.

Дзед занепакоіўся. Ухапіў тэлефон, спытаў:

— Ало!.. Антошка, як адчуваеш сябе? Што наўкол бачыш?..

— Ало, ало!.. На сувязі крэсла і лётчык Антон. Пада мною – вялізны горад, у якім мы жывём...

— Які ён?! — ускрыкнуў дзед. — Я ніколі не бачыў свой горад з вышыні.

— Дык ведай, дзед, у нашым горадзе вуліцы што стужкі. На іх поўзаюць мурашы...

      Дзед зірнуў у акно. Па вуліцы якраз рухаліся легкавушкі, аўтобус, тралейбус. Дзед падумаў: «Калі гэтыя машыны падаліся Антошку мурашамі, то ён вельмі высока падняўся».

— Антонік, а.то!.. Табе не страшна там? — спытаў дзед.

— Мне вельмі цікава!      

— Ляці дамоў, - папрасіў дзед. - Твае мама і тата хутка вернуцца з тэатра. Што я ім скажу?

— Я паспею, дзед... Весь толькі злятаю на Венеру...

— Куды, куды? — напалохаўся дзед.

— На планету Венеру! Туды яшчэ ніхто не лятаў. Я буду першым венерцам! — зарагатаў Антонік.

— Ало, Антонік! — выходзіў дзед на новую сувязь з крэслалётчыкам. — Дзе ты цяпер?..

— Я ужо на Венеры, дзед!.. Тут вельмі прыгожа!..

— Хутчэй расказвай!..

— Планета ўся блакітная... Пачынаю маляваць яе карту...

— Малюй і расказвай!

— Тут, дзед, усе назвы пачынаюцца з  літары «В». Адкажы што гэтапа-венерынаму азначае; васейн, варога, вэлевізар, вашына?..

      Дзед выканаў заданні, папрасіў:

— Лячу ўжо, унучак, дамоў.

— Слухаюся!.. — адказаў унук. — Уключаю снускны матор. Праз некалькі хвілін и шчаслівы Антонік злез з крэсла-круцёлкі, прыцмокнуў языком:

— Ну, дзед, чароўны ў цябе лятаючы карабель!

     А калі дамоў вярнуліся тата, Антонік увесь вечар расказваў ім, як лятаў на Венеру, якія  дзівосы бачыў там. Прыдумляў цяжкія заданні для дарослых:

— Скажыце, як будуць па-нашаму іх словы: варожанае, вырк, вукерка?.. А вы, сябры, здагадаліся, што гэта?

(Паводле У. Ліпскага).

Урок 6. Я і мая сям'я. Мае сваякі

Хто каго павінен слухацца?

Валерык гуляў на двары. Раптам яго паклікала мама i кажа:

– Сынок, я схаджу да цёткі Ганны, а ты пабудзь з Лідай у хаце. Толькі, глядзі, слухайся яе.

– А чаму я павінен яе слухацца? – спытаў Валерык.

– Таму што яна большая, – адказала маці. – Меншыя заўсёды слухаюцца большых.

Калі маці выйшла з хаты, Валерык стаў на табурэтку, паклікаў сястру i пытае:

– Ліда, хто з нас большы?

Сястра паглядзела на брата i ўсміхнулася:

– Вядома, ты.

Валерык саскочыў з табурэткі i весела крыкнуў:

– Калі я большы, то ты павінна слухацца мяне: пільнуй хату, а я пабягу гуляць.

П. Рунец

Дзед Францішак і інтэрнэт

     У сястрычак Лены і Юлькі радасць – пасля доўгіх угавораў да іх прыехалі дзед Францішак і бабуля Рэня. (Пакажыце малюнак).

     І вось ужо амаль месяц дзед з бабуляй на новым месцы. Мама з татам, Лена з Юлькай з усіх сіл стараюцца, каб яны не маркоціліся. А яны толькі пра свій хутар і гавораць, бядуюць, што кінулі бацькаўшчыну. Шкада сямейнікам і дзеда, і бабулю Рэню.

   Думалі-думалі Ленка з Юлькай, як дзеда з бабуляй ад смутку ратаваць. Лднойчы пры дзеду Францішку ўключылі камп'ютар. Дзед спачатку здалёк назіраў, як дзяўчаткі гуляюць, а тады бліжэй падсеў.

    Пасля Лена і Юлька ўвайшлі ў інтэрнэт. Сталі набіраць тое, што дзеду цікава: і пра вайну, і пра горад, у якім другая дачка жыве. Калі ж у сусветным Сеціве зиайшлі звесткі пра родны хутар, дзед вохкнуў:

— Ну і разумны гэты камп'ютар! I адкуль ён усё ведае?! (Пакажыце малюнак.)

     Назаўтра толькі і гаворкі было што пра інтэрнэт.

     Цяпер дзед Францішак асвойвае камп'ютар. Дзяўчаткі вучаць карыстапца электроннай поштай, каб дасылаць допісы ўнукам, якія жывуць далёка. Цешыцца дзед і абяцае бабулі:

— Навучуся сам усяму — і цябе навучу! (Пакажыце малюнак.)

      Пакрысе за новым заняткам туга па родным хутары ў дзеда і бабулі змянілася на мары пра цёплыя далі, калі можпа будзе праведаць сваю хатку. Япы сталі прызвычайвацца на новым месцы і ўрэшце сказалі, што не так тут і кепска...

      Якраз пра гэта дзед Францішак напісаў ліст дачцэ і адправіў яго па электронпай пошце.

(Паводле А. Масла).

Урок 5. Я і мая школа. Вучэбныя заняткі

Якая літара лепшая

      Сустрэліся Варанятка і Верабейка, заспрачаліся, якая літара лепшая.
Верабейка напісаў “ч” і сказаў:
-  Гэта літара мне нават спяваць дапамагае. Паслухай: чык-чы-рык, чык-чы-рык.
-  А скажы, што твая літара лепшая, напрыклад за літару “а”, - наступала Варанятка.
-  Не ведаю, як даказаць, - засмуціўся Верабейка.
       Бег як раз Шпачок, пачуў іх спрэчку і кажа:
-   Есць месяц, назва якога пачынаецца з літары “ч”. Не было б гэтай літары – не было б і месяца.
-   Гэты месяц “чэрвень” – здагадаўся Верабейка.  А шпачок працягваў:
-   З літары “ч” пачынаецца слова “часопіс”, Без гэтага слова мы б не ведалі беларускага часопіса “Вяселка”.
-   Але ж у слове “часопіс” есць і літара “а”, - сказала Варанятка. – Не было б літары “а”, не было б і гэтага слова.
-   Навошта тады спрачацца? – сказаў Шпачок. – Няма лепшай літары, няма горшай. Усе патрэбныя – ад “а” да “я”.

  А. Якімовіч

Урок 4. Я і мая школа. Школьныя памяшканні                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   Вяселы перапынак

У калідоры смех і рогат,

Хлопцы збіліся гурбой,

Выхваляюцца, як могуць,

Між сабой наперабой.

-Я злавіў язя такога,

Што пагрыз усю вуду

І хвастом мяне самога

Ледзь не скінуў у ваду…

-Бухаў вецер ураганам,

Грукатаў дзевяты вал.

Знесла хваляй капітана,

Ну, а я трымаў штурвал…

-Гэта што! – сказаў Якуб

                   Змураваў я цэлы клуб,

                   Ды вялізны такі,

                    Што яму стаяць вякі.

                    Да хлопцаў падбегла Света:

                   -Што зрабіла я за лета?

                   Памяркуйце, хіба мала?

                   З’ела поўны кошык я

                  Тых суніц, што назбірала

                  Цеця добрая мая.

                  Выдумляе кожны складна,

                 Ручайком цячэ расказ.

                 Ды звініць званок і ўладна

                 Кліча ўсіх дзяцей у клас.

                                           П.Макаль 

Урок 3. Я і мая школа. Вучэбныя рэчы

Чаму пачырванеў Уладзік?

         У класе ціха-ціха. У другакласнікаў урок малявання. Учора яны хадзілі з настаўніцай у лес, а сення Ніна Пятроўна сказала, каб кожны намаляваў тое, што яму больш спадабалася ў лесе.

         Вадзіку спадабаўся грыб мухамор. Ен стаяў пад дрэвам у вялікім чырвоным капялюшы.

         А Вадзікава суседка Верачка намалявала рабіну і цяпер прыбірае яе ў чырвоныя каралі. Яна так захапілася работай, што нават высунула кончык языка. Але вось бяда: не паспела Верачка намаляваць і паловы караляў, як раптам зламаўся яе чырвоны аловак.

- Вадзік, дай мне сваю тачылку, у мяне аловак зламаўся, - папрасіла Вера свайго суседа.

- А дзе твая? – строга спытаў хлопчык.

- У мяне няма.

- Чаму ж ты мне пра гэта ўчора не сказала? Я б табе сваю старую прынес. Яна крыху ступілася, але аловак яшчэ затачыць можна. Заўтра я табе яе прынясу.

- Мне трэба зараз, а не заўтра, - пакрыўдзілася Верачка.

- А дзе ж я табе зараз яе вазьму? Яна ж у мяне дома засталася.

- Дык у цябе ж вунь новая ляжыць, - сказала Верачка.

- Э, не! – пакруціў галавой Уладзік. – Новую я табе не дам. Калі я пачну даваць яе ўсім, яна хутка ступіцца, - і ен схаваў тачылку ў пенал.

- Жмінда! – сказала Верачка і заплакала.

- Верачка, чаго ты плачаш? – запыталася настаўніца?

- Мой чырвоны аловак зламаўся… Чым жа я цяпер ягадкі намалюю на сваей рабіне? – усхліпнула дзяўчынка.

         Настаўніца абвяла вачыма прыціхлы клас і запытала:

-Дзеці, хто можа даць Верачцы свой чырвоны аловак?

    І не паспела яна сказаць гэта, як да Верачкі з усіх бакоў пацягнуліся рукі з алоўкамі. Кожны хацеў дапамагчы Верачцы.

     Толькі адзін Уладзік нічога не чуў і не бачыў. Ен схіліўся над сваім малюнкам, а вушы яго раптам сталі чырвоныя – чырвоныя.

 Я. Бяганская