Урок 17. Я і мае спарвы. На пошце. 

Настачка Настачка сустрэла паштальёнку. Павіталася. Узяла газету. Паштальёнка выцерла далонню спацелы лоб. —     Цётка Марына, вам, пэўна, цяжка сумку насіць? —     Ды ўжо ж, нялёгка. —     Дык чаму гэтулькі газет у вас? —     Людзі выпісваюць. Многа чытаюць. Больш ведаць хочуць. —     Можна, я вам памагаць буду? —   Чым жа ты мне, дачушка, паможаш? Сумка цяжкая, не для тваіх плячэй. —   Я пайду разам з вамі. Вы ў адзін дом панесяце газету, я — у другі. Скончым хутчэй — і вам лягчэй будзе. —     Набярэшся клопату, дзіцятка. Ногі адаб’еш. —     Нічога. I яны пайшлі разам. Цётка Марына ў адзін дом, Настачка — у другі. За паўгадзіны ўвесь пасёлак абышлі. Хутка і добра. Адна бяда: у трох дамах паштовыя скрынкі былі прыбіты высока. Настачка не магла да іх дастаць. —   А ты і сапраўды добра мне памагла, — сказала на развітанне цётка Марына. — Дзякуй, памочніца! 3 таго часу Настачка кожны дзень прыходзіць да мосціка, што ў канцы пасёлка, сустракае цётку Марыну. У пасёлку дзяўчынку пачалі зваць паштальёначкай. Настачка вельмі ганарылася гэтым. —   Мне толькі газета сёння, паштальёначка? — пыталіся ў адным доме. —     Ага. Затое цікавая, — адказвала яна і чырванела. —     Настачка, пісьма няма? — пыталіся ў другой хаце. —     ІІішуць, — жартавала Настачка. Гэтак жа, як і цётка Марына. Асабліва радасна сустракала Настачку старая настаўніца. Паш­тальёначка ахвотна заходзіла да яе.

Але ў панядзелак у тэты дом нічога не было. —    Цётка Марына, чаму настаўніцу мінаем? Ганну Сцяпанаўну? —    Сёння газета яе выхадная, пісем і часопісаў няма. Шкада стала Настачцы Ганну Сцяпанаўну. —  Сядзіць недзе яна, думае: «Не прыйшла паштальёначка. Паленавалася». Можа... Дзяўчынка аж прыпынілася ад нечаканай думкі. Калі з поштай управіліся, цётка Марына пайшла дадому. А Настачка пабегла за пасёлак, у поле. Туды, дзе квітнеў лён і налівалася збажына. Кветкі нібы самі плылі насустрач. Ірві колькі хочаш! У тэты дзень настаўніца знайшла ў сваёй паштовай скрынцы невялічкі букет палявых кветак. Ганна Сцяпанаўна асцярожна выняла букет, паднесла да твару. I твар яе нібы памаладзеў, асвяціўся добрай, шчаслівай усмешкай. Д. Слаўковіч.

Урок 18. Я і навакольны свет. Надвор'е. З'явы прыроды.

Пухнацік Ён нарадзіўся свежым ранкам. Сярод цяжкіх валуноў бруілася імклівая і неспакойная рачулка. Яе халодная празрыстая вада так білася аб каменне, што драбнюткія пырскі высока ляцелі ўгору, кружыліся ў паветры і павольна асядалі... 3 гэтых пырскаў ён і нарадзіўся. Бялюткі, кучаравы, з тоўстымі шчочкамі... Толькі з’явіўся на свет і адразу ж адчуў, што ўмее лятаць. 1 ён паляцеў хутчэй да блакітнага неба і яснага сонца. Ляцеў, ляцеў, аж раптам бачыць — нехта вялізны і сівы. Вісіць нерухома, быццам дрэмле... Падплыў, прывітаўся: —    Добрай раніцы, дзядзечка волат! Той расплюшчыў старэчыя выцвілыя вочы і адказвае: —    Добрай раніцы... Толькі я не волат. Я — стары дзед Туман. —  А я яшчэ не ведаю, хто я і як мяне завуць ... Толькі  цяпер нарадзіўся... Ля рэчкі... —  Ты маленькае воблачка, — сказаў дзядуля Туман. — А завуць — Пухнацік. —  Я лятаць ужо ўмею, — пахваліўся Пухнацік. — Як нарадзіўся, так і паляцеў адразу... Вось як! —  Усе воблачкі лятаюць, — паблажліва ўсміхнуўся дзядуля Ту­ман. — Яны ўвесь час падарожнічаюць па небе. —    Па небе?! — усклікнуў Пухнацік. — I я таксама буду? —   I ты пабываеш у розных мясцінах, шмат чаго ўбачыш... Толькі памятай, — з перасцярогай загаварыў дзядуля Туман, — ты ніколі не павінен плакаць... Ніколі! Hi ад крыўды, ні ад жалю... Як толькі заплачаш — знікнеш. Растанеш у небе, і цябе больш не будзе... Зразумеў? —    Ага... Ані слязінкі ніколі ў мяне не капне. —    Ну, бывай, Пухнацік... Шчаслівай табе дарогі! Падзякаваў Пухнацік дзядулю Туману за добрую параду і паляцеў далей. Гарэза Ветрык адразу ж падхапіў яго і панёс высока над зямлёй. Азірнуўся Пухнацік па баках. Неба чыстае, ані воблачка... —    Дзе ж мае брацікі? — уздыхнуў ён. Плыў ён, плыў — бачыць: ляціць нехта ўверсе. Таксама белы, так­сама з хвастом, а на галаве — нібы піка чырвоная. Пухнацік — за ім. —    Ты воблачка? —    Не, не воблачка. —    Дык хто ж ты? —    Проста бусел... —    Дык, можа, ты мой брацік? —    Я ж сказаў, што бусел я. Птушка. А ты — воблачка. Бусел паляцеў. Пухнацік зноў застаўся адзін. А ў небе, як на тую бяду, ні хмурынкі. Спякота... Шукаў, шукаў Пухнацік сваіх брацікаў, аж раптам бачыць — скала ўнізе, а на схіле той скалы ляжыць маленькае белае воблачка. —   Ды тэта ж і ёсць мой брацік! — узрадаваўся Пухнацік, хуценька апусціўся, падплыў бліжэй і бачыць, што брацікаў тут вельмі многа. Усе малюсенькія, з жоўтымі тварыкамі, з белымі пялёсткамі. У кожнага зялёненькая тонкая ножка. Стаяць яны адзін ля аднаго, галоўкі журботна апусцілі. —   Добры дзень, брацікі, — прывітаўся ГІухнацік. — Хто ж вас пакрыўдзіў? Чаго вы такія сумныя? —   Мы рамонкі, — адказала адна кветка. — Ветрык нас прынёс сюды, у гэтую пустыню, калі мы яшчэ насеннем былі. Мы прараслі, а цяпер во даводзіцца паміраць. —    Чаму? —   Дожджыку няма, зямля сухая, а мы піць хочам... —  Піць, піць... — танюсенькімі галасочкамі падхапілі астатнія рамонкі. —    Не трэба плакаць, бо вы растаць можаце... —    Піць, піць... —   Ну, брацікі мае, ну, не плачце, калі ласка, бо і я заплачу, а мне нельга, — пачаў суцяшаць Пухнацік. — Скажыце, дзе той дожджык, — я яго знайду. —   Дожджык бывае, калі воблачкі плачуць, — адказалі рамонкі і зноў журботна і жаласліва схіліліся над парэпанай ад спякоты зямлёй сваімі белымі пялёсткамі. I Пухнацік заплакаў. Так шкада яму стала белых рамонкаў, што ён забыўся пра папярэджанне дзядулі Тумана. Паліліся з яго кропелькі чыстай вадзіцы, кропелькі дажджу... Напіліся рамонкі ўдосталь, павесялелі, расправілі свае пялёсткі. А Пухнацік? Не, ён не знік. Ён ператварыўся ў лёгкую белую смугу над рамонкамі і ў кропелькі празрыстай расы, што нават у самую спёку блішчаць на пялёстках кветак... Той, хто робіць добрае, — ніколі не знікае.                                                                 А. Дудараў

Урок 19. Я і навакольны свет. Поры года і заняткі людзей

Год- Гадавік і яго сыны    У царстве Пораў года правіў  цар Год-Гадавік. Ён падзяліў сваё царства на чатыры княствы: Зіма, Вясна, Лета і Восень. І правілі ў кожным княстве па тры князі-месяцы - яго сыны. У княстве Зіма - Снежань, Студзень, Люты. У княстве Вясна - Сакавік, Красавік, Май. У княстве Лета - Чэрвень, Ліпень, Жнівень. У княстве Восень  Верасень, Кастрычнік, Лістапад. Наташын букецік Вясной мама ў кветніку ўскопвала градкі. Сямігадовая Наташа дапамагала ёй. Мама вынесла з хаты каляровы пакецік, насыпала Наташы на далонь дробненькіх зярнятак і сказала: —   Сей сама... Тэта будуць твае кветкі. Дзяўчынка пасеяла зярняткі па ўсёй градцы, загрэбла граблямі так, як паказала мама. Мінула некалькі дзён, і на градцы ў кветніку густа зазелянелі кволенькія раслінкі. Усю вясну Наташа даглядала свае кветкі. I вось надышлі цёплыя летнія дні. У кветніку расцвілі духмяныя рамонкі і астры. А першага верасня Наташа нарвала вялікі букет і ўзяла з сабой у школу. Радасна было дзяўчынцы занесці сваёй першай настаўніцы букет прыгожых кветак.                                                               Н. Парукаў

Урок 20. Я і навакольны свет. Я і жывёльны свет.

        

Спрэчка звяроў Заспрачаліся звяры: —     Хто дужэйшы у бары? —     Я! — ускочыў зайка шустры I падняў качан капусты. —     Я! — вавёрка ад казала, — Я не гэта падымала. —     Я дужэйшая, сястрыца,  — Умяшалася лісіца. — Я ўначы праз лес вялікі  Несла з вёскі аж індыка! Тут янот узняўся ў хвілю: —     Я абедзвюх вас асілю! —     Вы не слухайце — ён брэша: Я ў бары яшчэ дужэйшы! — Крык пачуўся барсука. — Я падужаў і ваўка! —     Го! — каза ўступіла ў спрэчку!  — Я змагла нават авечку! Не ўстрымаўся тут мядзведзь: —     Хопіць вам ужо гудзець! Паглядзіце на мяне ўсе: Я дужэйшы самы ў лесе! Вось вялізны тэты камень  Падыму я перад вамі! —    Не хваліся лепей, Мішка,  — Выйшаў грозны зубр з зацішку.  — Каб пакончыць тэту спрэчку, Скіну плот вялізны ў рэчку! Толькі зубра ўжо ў бары I не слухалі звяры: —     Я дужэй! —     А я ўдвая! —     Не, няпраўда, я! -Я! -Я! Так раўлі яны — аж змоклі, Ды раптоўна ўсе замоўклі: Між травы якраз памалу  Тут мурашка прапаўзала. На спіне без крыку й гулу    Доўгі сук яна цягнула. Ну,   а ён — няма цяжэй — За яе ў сем раз даўжэй! Тут звяроў такі ўзяў сорам  Неўпрыкметку разышліся  I дадому падаліся. I ніколі з той пары  Не спрачаюцца звяры.     К. Цвірка.

Урок 16. Я і мае справы. У краме.

Мышка Пік-Пік займаецца бізнесам Любіла мышка Пік-Пік пачытаць перад сном газеты. Апошнім ча­сам цікавілі яе рэкламныя аб’явы. Цудоўны тавар куплялі, прадавалі, абменьвалі... I мышка вырашыла заняцца бізнесам. Галоўнай мэтай мышынага прадпрымальніцтва мусіла быць як мага большая колькасць шакаладак. Але як яе дасягнуць? Грошай у Пік-ІІік не было. Заставалася адно — абмен! Але што магла Пік-Пік прапанаваць у абмен? Мышка абабегла кватэру, але ўсе рэчы былі вельмі патрэбныя сям’і. Перачытала мышка ўважліва ўсе рэкламныя аб’явы і заўважыла, што побач з тэлевізарамі, дыванамі і парфумай у абменных аб’явах сустракаюцца пародзістыя шчанюкі і кацяняты. «А ў нас ёсць дарослая пародзістая кошка! — узрадавалася Пік-Пік. — Пепіта, напэўна, каштуе не менш, чым скрыня шакаладак!» I мышка ўзяла алоўкі, аркуш паперы і напісала аб’яву: «Мяняецца вельмі прыгожая і вельмі пародзістая кошка на каробку шакаладак». Унізе Пік-Пік не забылася пазначыць адрас і пачапіла аб’яву ў двары на слупе. Вечарам у дзверы пазванілі. Мама пайшла адчыняць, і Пепіта з цікавасці рушыла за ёй. На лесвічнай пляцоўцы стаяла тоўстая цётка ў белых штанах і яркай стракатай кашулі. Цётка трымала ў руках невялікую каробку. Пабачыўшы Пепіту, незнаёмка завохкала ад  захаплення: — Ай-яй, якая цудоўная кошка! Вырашана, я яе бяру! Трымайце вашы шакаладкі! — Чаму тэта вы будзеце забіраць нашу кошку? — абурылася Ма­ма. — I не трэба нам ніякіх шакаладак! Цётка доўга тлумачыла Маме прычыну свайго візіту, нарэшце раззлавалася і пайшла. Але тут жа ў дзверы пазванілі зноў — на тэты раз дзядзька ў цёмных акулярах з каробкай паболей і папрыгажэй. Мама паклікала Тату, і на тэты раз удалося разабрацца, што прычына на­плыву гасцей — аб’ява на слупе. —   Значыць, я тут лішняя?! — са слязьмі прагаварыла Пепіта. Мама, Тата і Веранічка пачалі запэўніваць Пепіту, што не пісалі тае аб’явы, і нагаварылі столькі добрых слоў пакрыўджанай кошцы, што яна нарэшце супакоілася. —   Але хто ўсё-ткі зрабіў такую подлую справу? Усе пераглянуліся між сабою і моўчкі пайшлі да норкі мышкі Пік- Пік. —   Выходзь, мыш! — строга сказаў Тата. Але з норкі ніхто не паказваўся. Мышка залезла ў Татаву пантофлю, якую выкарыстоўвала ў якасці канапы, і трэслася ад жаху. Ноччу Пік-Пік пабегла на двор і зняла сваю аб’яву. I яшчэ некалькі дзён не паказвалася нікому на вочы... Яна зразумела, што сяброў ні на што не абменьваюць, што яны і ёсць самая вялікая каштоўнасць. Паводле Л. Рублеўскай.

Урок 15. Я і мае справы. На вуліцы (у двары).

Хто жыве ў двары Першы прачынаецца  наш пявун, чырвоны грабянец, чырвоная бародка. Крыламі махае, усіх падымае: —   Кукарэку! Кукарэку! Хопіць  ляжаць на баку, недарэкі! Уставайце, сонца сустракайце! Хто тэта такі?  А яму ў адказ вартаўнік кудлаты пад ганкам, вушы тарчма, хвост абаранкам: —     Гаў, гаў! Я не спаў! Хату вартаваў! Хто тэта такі?  Вусач прачнуўся, салодка пацягнуўся: —     Мяў, мяў! Рана падняў мяне, рана! Якраз прыснілася смятана! Хто тэта такі?  А рагуля галаву падняла, супакойваць пачала: —   Му-у! Я гору твайму памагу! Пачастую малаком, пачакай, калі прыйдзе гаспадыня з вядром! Хто тэта такая?  Выскачыў з хлява беленькі круглячок, замест носа — пятачок: —   Pox-pox! I я люблю малаком частавацца! А яшчэ люблю ў лужыне паваляцца! Хто тэта такі?  Не паспеў ён у лужыну кінуцца, як чырванадзюбы шчыпач ляціць: —   Га-га-га! Тэта лужына мая! Прашу не чапаць, а то буду шчыпаць! Хто тэта такі?  Можа б, і да сваркі справа дайшла, ды тут выкаціўся на двор трохколавы веласіпед. А на ім хлопчык вясёлы. Усім рады, нікога не крыўдзіць.

Урок 14. Я і  мае справы. У доме (хаце).

Чароўны прасік Жыў-быў прасік. Тоўсценькі такі. Зверху чырвоны, як пажарная машына, а спадыспаду белы-белы як снег. Цэлымі днямі ляжаў ён у шафе на палічцы, быццам нічога не ўмеў рабіць. Не любілі яго цацкі, нават пасміхаліся. —   Прасік-гультасік, пойдзем пагуляем у футбол! — пакліча, бывае, мячык. —     Я не ўмею, — адказвае прасік. —   Абібок, чырвоны бок, давай песні спяваць, — кажа дудачка і пачынае выводзіць вясёлую мелодыю. Прасік адварочваецца ад яе і ціха бубніць: —     Я не ўмею дудзець. —     А можа са мной — скок-скок у агарод? — запрашае завадная курка. —   Не буду я скакаць з табой, — злуецца прасік. Яму нават крыўдна: хіба не ведае курка, што ў яго няма ног? Можа, і па сённяшні дзень не любілі б цацкі таўстуна, каб не адзін выпадак. Засталася аднойчы ў пакоі лялька Жанна. Сядзіць адна на падаконніку і плача. —     Чаго ты плачаш? — спытаўся ў яе з палічкі прасік. —     Як жа мне, прасік, не плакаць? Усе на вуліцы гуляюць, а я — дома. —     Чаму ж ты не ідзеш? —   У мяне сукенка мокрая. Я ў ваду ўпала! — яшчэ мацней заплакала Жанна. —   Супакойся, я памагу тваёй бядзе. — ІІрасік надзьмуўся, яшчэ больш пачырванеў: — Давай тваю сукенку. Жанна падала прасіку мокрую сукенку. —   А зараз, — папрасіў ён, — уключы вось гэтую вілачку ў гэтую разетку. Лялька так і зрабіла. Прасік спрытна кульнуўся на ляльчына ўбранне і давай разгладжваць. Шыпіць, аж пара з-пад яго ідзе. Праз некалькі хвілін ён спыніўся і сказаў: —     На, бяры! Толькі выключыць мяне не забудзься!.. Сукенка была такая прыгожая, нібы з магазіна. —     Дзякуй табе, прасік! — узрадавалася лялька. Яна надзела сукенку, пабегла да цацак і расказала, які выдатны майстар чырвоны прасік. 3 таго часу ніхто не крыўдзіў яго. Усе ведалі, што прасік умее рабіць цуд, якога не зробяць ні мячык, ні дудачка, ні завадная курка. У. Ліпскі.